Groepsgewijs werken is een hoopvol alternatief bij het verminderen van bestaansonzekerheid. Mensen met vergelijkbare ervaringen, zoals armoede of uitsluiting, kunnen elkaar versterken door in groepen samen te werken. Dat blijkt uit een actie-onderzoek van Delen geeft meer met haar partners.
Deze collectieve aanpak – ook wel de kracht van de groep genoemd – leidt tot meer vertrouwen, verbondenheid en veerkracht. Groepsgewijs werken komt in Nederland steeds vaker voor, in uiteenlopende vormen als spaarkringen, sociale coöperaties of luistergroepen. Toch blijven zulke initiatieven kleinschalig, vaak door onbekendheid bij gemeenten en doordat financiering meestal slechts tijdelijk is.
Vijf initiatieven
Om te onderzoeken hoe deze aanpak steviger verankerd kan worden, startte Delen geeft meer samen met verschillende organisaties een actie-onderzoek. Vijf initiatieven die al op meerdere plekken actief zijn – Spaarkracht, LaNSCO, Movement on the Ground, het Landelijk Platform Zelfbeheer en Grote Broer, Grote Zus – namen eraan deel. Onder begeleiding van number 5 foundation onderzochten we welke belemmeringen opschaling in de weg staan. Een uitgangspunt van number 5 is dat beleid en oplossingen moeten vertrekken vanuit de dagelijkse realiteit van mensen die bestaansonzekerheid zélf ervaren; alleen samen met hen kunnen duurzame veranderingen ontstaan.
Brede beweging
Het proces begon met sessies waarin de deelnemende organisaties hun gedeelde waarden en doelen ontdekten. Daaruit ontstond een gevoel van verbondenheid en een gezamenlijk verhaal: veel mensen worstelen alleen, maar samen kunnen zij een alternatief vormen voor het individualistische systeem van loketten en regelingen. Vervolgens bezochten de organisaties elkaars initiatieven. Daarbij werd duidelijk dat zij zich in een voorfase van maatschappelijke verandering bevinden: pioniers die vernieuwende werkwijzen hebben ontwikkeld maar nog vooral op hun eigen terrein opereren. Door kennisuitwisseling en reflectie groeide het bewustzijn dat samenwerking nodig is om een brede beweging te vormen. Ook leerden de deelnemers kritisch te kijken naar hun eigen aannames en vooroordelen; echte verandering begint bij een open, luisterende houding.
Ervaringsverhalen
Cruciaal in dit proces waren de bronexperts – mensen die zelf met bestaansonzekerheid te maken hebben gehad (zoals dakloosheid of langdurige bijstand). Zij namen volwaardig deel aan de sessies. Hun ervaringskennis gaf richting aan de inhoud: zij weten uit de praktijk wat er werkelijk toe doet en welke doelen niet uit het oog verloren mogen worden. Hun betrokkenheid maakte de beweging gelijkwaardiger en concreter. Zo benadrukte een voormalig dakloze dat het uiteindelijke doel is om geen mensen meer op straat te hebben, terwijl een Syrische deelnemer wees op het belang van inclusie: mensen op de vlucht willen onderdeel van de oplossing zijn.
Dialoog
Het actie-onderzoek mondde uit in twee dialogen tussen de ‘onderstroom’ (de ervaringsdeskundigen en initiatieven) en de ‘bovenstroom’ (overheid, instellingen, wetenschap). De eerste dialoog vond plaats bij de zelfbeheerde opvang NuNN in Nijmegen, de tweede bij de number 5 foundation in Den Haag. In beide dialogen stonden de kracht van de groep, kansen en dilemma’s centraal. De gesprekken lieten zien hoe waardevol het is om verschillende werelden met elkaar te verbinden: mensen met ervaringskennis konden hun verhaal krachtig delen, terwijl vertegenwoordigers van instellingen nieuwe inzichten opdeden over wat er nodig is om de kloof tussen beleid en praktijk te verkleinen. Een deelnemer zei: ‘Ik ben gefascineerd door wat mensen met een kleine portemonnee samen kunnen. Veel mensen worstelen zo alleen.’
Patronen bevragen
Groepsgewijs werken is een laagdrempelige en veelbelovende manier om armoede, eenzaamheid en werkloosheid te bestrijden. Het vraagt echter een fundamentele omslag: van het individuele ‘i-frame’ – waarin problemen en oplossingen bij het individu worden gelegd – naar het collectieve ‘c-frame’, waarin samenwerking en gemeenschapskracht centraal staan. Twee dingen blijken daarbij essentieel: het aanjagen van een gedeelde beweging met een inspirerend verhaal, en het creëren van gelijkwaardige dialoog tussen burgers en instituties. Zo’n dialoog maakt ruimte voor het bevragen van vaste patronen en voor echte gelijkwaardigheid. De impact daarvan blijkt uit concrete resultaten: na de dialogen werd bijvoorbeeld samenredzaamheid en zelfbeheer een leidend principe in het Regionaal Actieplan Dakloosheid Gelderland-Zuid.
Het versterken van de sociale basis en lokale gemeenschappen wint aan aandacht, zoals blijkt uit initiatieven als de ‘We Doen Het Samen’-coalitie. Groepsgewijs werken laat zien dat wanneer mensen elkaar vinden in gelijkwaardigheid en vertrouwen, bestaansonzekerheid verminderd wordt.
Bovenstaande is een samenvatting van het artikel ‘Groepsgewijs werken als hoopvol alternatief bij bestaansonzekerheid’. Dit artikel verscheen in Sociaal Bestek. Tijdschrift voor werk, inkomen en zorg. Nummer 5; (87); 2025.